O tym, że Jeziorak jest najdłuższym jeziorem w Polsce wie każdy. O tym jednak, że jest na nim aż szesnaście wysp – w tym Wielka Żuława – jedna z największych w Europie, oraz że są tutaj „Biskaje”, „Hawaje” i „Karaiby” i Półwysep Indyjski wiedzą już nie wszyscy. Jeziorak skrywa jeszcze więcej ciekawostek i atrakcji. Warto je odkrywać. Pasjonaci Jezioraka wiernie do niego wracają. Kto nie żeglował na tych wodach powinien spróbować. Kto zna tylko jego nautyczne walory – musi poznać też historyczne i społeczne.  

„Kto nie widział takiej nocy, nie oglądał z bliska – ale to tak zupełnie z bliska, jak tylko można z pokładu małego jachtu oglądać – rozpędzonych gór wodnych, nie słyszał w huku spadających grzebieni głosu żywiołowej mocy, wobec której człowiek czuje się tym, czym jest w istocie – maleńką kruszyną piasku, rzucaną z jednej fali bytu na drugą; kto nie słyszał szelestu zamykających się za rufą strug wodnych, śpiewających swoją pieśń o wieczności, tan zaiste w harfie swego życia jedną strunę miał niemą, a akord jego niepełny” – pisał o żeglowaniu Mariusz Zaruski w książce „Na skrzydłach jachtów”.

Przepiękne słowa, aż chcę się sparafrazować na potrzeby naszej opowieści o Jezioraku.

W odpowiedniej skali można zatem napisać; „kto nie żeglował po wodach Jezioraka, jedną strunę miał niemą, a akord jego – znajomości naszych śródlądowych akwenów – mocno niepełny”. 

Jeziorak – okno na świat

Z Jeziorka naprawdę można ruszyć w szeroki świat. Zacznijmy jednak od krótszej, ale historycznie ciekawej podróży. Na północnym krańcu jeziora docieramy do Kanału Dobrzyckiego łączącego Jeziorak z jeziorem Ewingi. Przekop o długości 2600 m tworzący kanał wodny zbudowano w latach 1331 – 1334 za przyzwoleniem komtura krzyżackiego z Dzierzgonia. Kanał Dobrzycki uznawany jest za najstarszy kanał wybudowany na ziemiach polskich.

Na jeziorze Ewingi króluje miasteczko Zalewo założone w XIII wieku przez Zakon Krzyżacki. W czasie wojen napoleońskich stacjonowały tutaj wojska generała Jana Henryka Dąbrowskiego. W czasie II wojny światowej miasto zostało niemal całkowicie zniszczone. Dla współczesnych żeglarzy jest tutaj niewielka Ekomarina.

Wielką podróż z Jezioraka możemy rozpocząć ruszając przez Kanał Iławski. Można dotrzeć kierując się na południowy wschód do Jeziora Drwęckiego przy Ostródzie lub skierować się na północ i w okolicach śluzy Miłomłyn płynąć i przeprawiać się Kanałem Elbląskim do Elbląga, a dalej rzeką Elbląg dotrzeć do Zalewu Wiślanego, a stamtąd poprzez Przekop Mierzei Wiślanej do Zatoki Gdańskiej i dalej na Bałtyk. Można do Trójmiasta, można na Hel lub do Jastarni, można i dalej… 

Jeziorak – Iława i okolice

Można jednak zostać na Jezioraku i eksplorować ten uroczy teren. Iława to największe miasto nad brzegiem Jezioraka. Latem pełne gwaru i uroku sporego turystycznego ośrodka. Dla żeglarzy jest tutaj wszystko. Nowoczesna Ekimarina, Port Iława wyposażony w solidny dźwig, Międzyszkolny Ośrodek Sportowy, słynna przystań, sklep żeglarski, marina i restauracja „Pod Omegą”, port Związku Gmin Jezioraka. Ogółem wiele miejsc do cumowania i firm czarterujących różnej wielkości łodzie żaglowe i jachty motorowe.

Drugim mocnym punktem na żeglarskiej mapie Jezioraka są Siemiany. Niewielka miejscowość przez lata budowała swoją wodniacką siłę. Dziś jest Ekomarina, są nowoczesne pomosty, sanitariaty, siedziby jachtklubów i firm czarterowych oraz znany wśród żeglarzy bar „Kurka Wodna” ze świeżymi rybami.

Sarnówek to ośrodek wypoczynkowy Telewizji Polskiej. Jest tutaj keja dla rezydentów i kilka miejsc dla gości. Jest też możliwość podłączenia do prądu. Jest ośrodkowa restauracja, ale nie ma sklepu i baru. Można jednak wypożyczyć rowery i w zasięgu dziesięciu kilometrów znaleźć punkt zaopatrzenia. Przy okazji odbyć ciekawą wycieczkę rowerową w lasach Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego.

O wiosce Jerzwałd nad jeziorem Płaskim będącym północną częścią Jezioraka jeszcze napiszemy, bo tutaj żył i tworzył twórca Pana Samochodzika – Zbigniew Nienacki. Z Jerzwałdem związany był także pisarz i scenarzysta Aleksander Minkowski – autor scenariusza do serialu „Szaleństwo Majki Skowron” kręconego na Mazurach. Inne miastowości położone na obrzeżach Jezioraka to: Jażdżówki, Jezierzyce, Szałkowo, Makowo, Matyty i Wieprz. 

Jeziorak – jezioro pełne wysp

Jeziorak jest najdłuższym naturalnym jeziorem w Polsce. Wąskie rynnowe jezioro ma długość ponad 27 km, w najszerszym fragmencie ma prawie 2,5 km. Maksymalna głębokość – 13 m. Otoczone lasami iglastymi i polami oraz łąkami. Na akwenie znajduje się 16 wsyp, w tym największa w Polsce – Wielka Żuława, na której w 1974 roku nakręcono serial telewizyjny „Gniazdo”, o początkach państwowości i władcy polskiego Mieszka I.

Wyspa Wielki Bukowiec jest połączona z lądem groblą, którą wybudował jej przedwojenny właściciel – Emil Gratzki. Czaplak jest trzecią, co do wielkości wyspą na Jezioraku. Zachowano tutaj chroniony ekosystem.

Mamy na Jezioraku także wyspy Księdza (podobno przyjaciel Karola Wojtyły – ksiądz Grzybowski miał tutaj swój letniskowy domek) oraz wyspę Miłości – tej nazwy nie wypada wyjaśniać, podobnie jak miejscówki Leśny Pocałunek.

Przy tej długości linii wodnej mamy na Jezioraku mnóstwo zatok, zatoczek, półwyspów i ustronnych miejsc wartych odwiedzenia. Jeszcze wyjaśnijmy obiegowe nazwy:

– „Hawaje” – to płycizna na północnej części wyspy Łąkowa – świetna do letnich kąpieli, 

– „Biskaje” – to przystań, gdzie można też wypożyczyć jacht, 

– „Karaiby” to mały archipelag wysp na wysokości Siemian,

– Półwysep Indyjski to już nazwa geograficzna dużego półwyspu na zachodnim brzegu jeziora na południe od Sarnówka.  

Jeziorak – bezpieczna żegluga

Szlak żeglowny na Jezioraku oznaczony jest bardzo dobrze. Czerwone i zielone boje pokazują bezpieczną drogą. Żeglarze, którzy zaczynają żeglugę na tym akwenie powinni się stosować do oznaczeń na wodzie, bo w niektórych miejscach nawet kilkumetrowe zboczenie ze szlaku może spowodować, że znajdziemy się na mieliźnie.

O bezpieczeństwo wodniaków na Jezioraku dbają ratownicy WOPR województwa warmińsko-mazurskiego – Odział miejsko-powiatowy w Iławie. Oprócz codziennej służby (Tel. 601 100 100 oraz 984) oznaczyli żółtymi bojami niebezpieczne miejsca na jeziorze takie jak kamienie i mielizny. Boje ostrzegawcze postawiono w następujących miejscach:

– Kamień w Szałkowie po lewej stronie drogi wodnej pomiędzy zielonym bakenem, a trzcinowiskiem,

– Mielizna przy plaży w Kwirach,

– Kamienie przy wysepce na wysokości Jezierzyc

– Mielizna na wysokości wyspy Gerczak Duży (wschodnia część),

– Przesmyk pomiędzy wyspami Gierczak Duży i Gierczak Mały,

– Wypłycenie przy północnej części wyspy Łąkowa (tzw. „Hawaje”),

– Wypłycenie przy Rybackich Kępach (okolice Siemian),

– Wypłycenie w Południowo-Zachodniej części wyspy Czaplak. 

Jeziorak – czystość i porządek

Na Jezioraku robi się bardzo wiele, aby zachować czystość i porządek. Władze gminy Iława dbają o klejnot, nad którym sprawują pieczę. Z pomocą funduszy europejskich zamontowały w kilku atrakcyjnych miejscach pływające darmowe przystanie w formie pomostów i Y-bomów. Na lądzie zainstalowano natomiast przenośne toalety oraz miejsca na składowanie odpadów, które regularnie porządkowane są przez statek asenizacyjny. Turyści doceniają trud lokalnego samorządu i w olbrzymiej większości również dbają o czystość w obrębie Jezioraka. W takich okolicznościach po prosu nie wypada zachowywać się inaczej.  

Jeziorak – nie tylko żagle

Na najdłuższym polskim jeziorze (patrząc na przepisy) nie ma obecnie stref ciszy, jeśli chodzi o używanie silników z napędem spalinowym. Z jednej strony daje to nieograniczone możliwości uprawiania turystyki motorowodnej, a drugiej strony daje nieograniczoną możliwość używania zdrowego rozsądku bawiąc się żeglugą na szybkich motorówkach i skuterach wodnych. Żeglarze i motorowodniacy to jedna wielka rodzina, która powinna wspierać się szczególnie w kryzysowych sytuacjach. Wielu jachtsmenów żegluje z równą przyjemnością na żaglówkach jak i motorówkach (dużych czy małych). Na Jezioraku jest mnóstwo przestrzeni dla całej braci.

Oprócz tego (mimo legendarnie kręcącego wiatru) można tutaj żeglować na windsurfingu, kitesurfingu, kitefoilu uprawiać kajakarstwo i cieszyć się zabawą na deskach SUP. Trzeba też koniecznie zwiedzać.

W rejonie Jezioraka przez setki lat działa się wielka historia. Warto się w to zagłębić. Podamy tylko dwa przykłady z samej Iławy. Co warto tam zobaczyć? Kościół Przemienia Pańskiego – gotycka budowla budowana w latach 1317-1325. Ołtarz główny powstał w 1741 roku. Na szczycie znajduje się hebrajski napis Jahwe. W lewej nawie znajduje się symbol ukrzyżowanego Chrystusa. Jego nogi nie są skrzyżowane, co jest bardzo rzadkim przykładem.

 Dworzec kolejowy Iława Główna powstał w 1905 roku. Budowla z czerwonej cegły jest pięknie zdobiona wewnątrz. Freski przedstawiają herby miast skąd kursowały pociągi z Iławy, jest Toruń, Malbork, Gdańsk. W czasie okupacji hitlerowskiej w okolicach dworca pracowali więźniowie ze Sztumu. Ciekawostką jest fakt, że w styczniu 1945 roku przez Iławę nie przeszedł front. Zniszczeń miasta dokonali czerwonoarmiści po zajęciu tego regionu.        

Jeziorak – teren Pana Samochodzika

W okolicy miasteczka Zalewo odnaleziono prawdziwe skarby. W 2016 roku odkryto bardzo cenne monety z początków naszej ery. Najstarsza moneta pochodzi z 96 roku. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku znaleziono natomiast złote monety z lat 1252 – 1334. Na kanwie tego odkrycia powstała powieść napisana przez Jerzego Ignaciuka „Pan Samochodzik i floreny z Zalewa”. Ignaciuk pod pseudonimem Jerzy Szumski (jako jeden z bardzo wielu autorów) kontynuował wielkie dzieło Zbigniewa Nienackiego (właściwe Zbigniewa Tomasza Nowickiego).

Nienacki to jest wielka historia z wiązana z Jeziorakiem. Zbigniew Nienacki w latach 1967 – 1994 żył i tworzył w Jerzwałdzie nad jeziorem Płaskim będącym jednym z odnóg Jezioraka. Jego tytułowy Pan Samochodzik to kultowy bohater literacki wielu pokoleń. „Nowe przygody Pana Samochodzika”, „Pan Samochodzik i Kapitan Nemo” czy „Pan Samochodzik i Złota Rękawica” dzieją się w okolicy Jezioraka. Inne popularne powieści dla młodzieży powstawały właśnie w Jerzwałdzie. Tutaj Nienacki tworzył z największą weną. „Raz w roku w Skiroławkach” to obyczajowa powieść o silnej treści, gdzie Jerzwałd stał się literacką kanwą. Zmarł w 1994 roku. Jego płaski czerwono-kamienny grób jest na cmentarzu w Jerzwałdzie z napisem – Zbigniew Nienacki – Pisarz. Warto tam zajrzeć i oddać hołd. A jeszcze lepiej przeczytać jedną z powieści Nienackiego albo obejrzeć na YouTube cały film „Pan Samochodzik i Templariusze” z 1971 roku. Sceny znad jeziora do dziś pobudzają wyobraźnię i wakacyjną idyllę. W 2023 roku Netfilx zaprezentował najnowszą wersję „Pana Samochodzika”. Nie wszystkim przypadła ona do gustu.

Na Jezioraku nie mogło zabraknąć także zapalonego kajakarza i podróżnika – Karola Wojtyły. Późniejszy papież bywał tutaj do lat siedemdziesiątych.  

Tekst i zdjęcia Paweł Paterek